امام صادق (عليه السلام): مَنِ استَوى يَوماهُ فَهُوَ مَغبونٌ، ومن كان آخر يوميه خيرهما فهو مغبوط، ومَن كانَ آخِرُ يَومَيهِ شَرَّهُما فَهُوَ مَلعونٌ، ومَن لَم يَرَ الزِّيادَةَ في نَفسِهِ كانَ إلَى النُّقصانِ، ومَن كانَ إلَى النُّقصانِ، فَالمَوتُ خَيرٌ لَهُ مِنَ الحَياةِ. (الأمالي صدوق : ص 766 ح 1030)
ترجمه حديث:
آن كه، مغبون است، و آن كه دومين روزش بهتر باشد، نکو حال (برنده) است. و آن كه دومين روزش بدتر باشد، نفرين شده است. آن كه پيشرفت را در خود نبيند، رو به نقصانْ است و هر كه رو به نقصانْ باشد، مرگ از زندگى برايش بهتر است.

اين حديث شريف يک طبقه بندي سه گانه انسان ارائه ميکند:
مغبون، مغبوط و ملعون.
- مغبون کسي است که دو روزش برابر باشد.
- مغبوط کسي است که روز دومش بهتر از روز نخستش باشد؛
- و ملعون کسي است که روز دومش بدتر باشد.

اين، يک حديث توصيفي بوده و شگفتي آور است، زيرا چگونه ممکن است تساوي در دو روز را خسارت دانست و حال آن که به نظر مي رسد نه خسارت است و نه منفعت. بر اساس يک قاعده، هر سخن معصوم (ع) مبتني بر يک قانون است که بر اساس آن مي توان سخن حضرت را تحليل کرد و کشف آن مي‌تواند يک يافته روانشناختي به شمار آيد. اما آنچه اينجا مهم است اين که چگونه مي توان به لايه زيرين و بنيادين اين حديث شريف دست يافت؟

براي اين منظور، نخست بايد متن حديث را مورد توجه قرار داد و نقاط محوري آن را شناسايي نمود. به نظر ميرسد که دو نقطه محوري در اين حديث وجود دارد: يکي دستاورد و عدم آن که از واژه هاي (استوي، خيرهما، شرهما، مغبون، مغبوط، ملعون، الزيادة و النقصان) به دست مي آيد، و ديگري زمان که از واژه (يوماه و يوميه) به دست مي آيد.
در گام بعد بايد نحوه تعامل اين دو را با يکديگر بررسي نمود. مطالعه متن حديث نشان مي دهد که اين دو به گونه جالبي در هم تنيده اند. يعني ارزيابي دستاورد و عدم آن، بدون در نظر گرفتن زمان امکان پذير نيست. اين از آنجا معلوم مي شود که حضرت تساوي دستاورد در دو روز را «زيان» ارزيابي مي کنند، نه عدم پيشرفت(مَنِ استَوى يَوماهُ فَهُوَ مَغبونٌ)!! و تنها در صورت افزايش دستاورد در روز دوم، وضعيت را «سود» ارزيابي مي‌کنند (، ومَن كانَ آخِرُ يَومَيهِ خيرهُما فَهُوَ مَغعوطٌ). پرسش اين است که چرا چنين است؟
پاسخ اين پرسش، پرده از راز سخن امام(ع) برداشته و قانون زير بناي اين منطق را آشکار مي سازد. لذا محقق بايد لايه هاي ژرف تر سخن حضرت را بکاود تا بتواند منطق استوار آن را بيابد.

ادامه دارد…

عباس پسنديده،سايت دارالحديث