1. قوّه عاقله كه به وسيله آن تمام حقايق اشيا درك مى شود و تمييز بين خير و شر مى دهد، و امر به كار خوب و نهى از كار بد مى نمايد.
2. قوّه شهويّه، نيرويى كه انسان را وادار به جلب منافع مى نمايد.
3. قوّه غضبيّه، نيرويى كه او را وادار به فرار و دورى از ضررها مى كند.
4. قوّه وهميّه، نيرويى كه امور جزئيه را درك نموده و انسان را تحريك و وادار به تصميم گيرى مى كند.
سه نكته
- سه قوّه اخير در حيوانات نيز وجود دارد.
- بشر وظيفه دارد با راهنمايى «عقل و دين»، اين سه قوّه را مهار و تعديل نمايد تا در دنيا و آخرت سعادتمند گردد.
- اگر افراط يا تفريط شد و تعديل و كنترل نشدند انسان بدبخت و هلاك خواهد شد.

پيامدهاي بي اعتدالي
(افراط)………………………………………………………(اعتدال و نتيجه اش)…………………………………………(تفريط)
1) جربزه ………………………………………………….عاقله (حكمت)……………………………………………… جهل
2) شَرَه (عيّاشى و بى بندوبارى)…………………..شهويّه(عفت) …………………….. خمودى (سركوبى شهوت)
3) تهوّر (بى باكى)……………………………………..قوّه غضبيّه(شجاعت)…………………………….. جبن (ترس)
4) ظلم (ستمكارى)…………………………………… قوّه وهميّه (عدالت)…………………. انظلام (ستم پذيرى)
نتيجه افراط = (جربزه، شره، تهور، ستكاري)
نتيجه تفريط = (جهل، خمودي، جبن، ستم پذيري)
و نيز بازگشت تمام فضايل و محسنات اخلاقى، به اين صفات است.
****
خوشبخت كيست؟
پس خوشبخت و سعادتمند كسى است كه در اثر تعديل و كنترل قواى مذكور، چهار صفت حسنه را تحصيل، و هشت صفت رذيله را از خود دور نمايد.

م‍ح‍م‍دع‍ل‍ي‌ ج‍زاي‍ري‌ (آل‌غ‍ف‍ور)، دروس اخلاق اسلامي، نشر‌ م‍رک‍ز م‍طال‍ع‍ات‌ و پ‍ژوه‍ش‌ه‍اي‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ي‌ ح‍وزه‌‌ ع‍ل‍م‍ي‍ه‌، قم، 1382، ص23 و 24